Polski Jubiler 1(15)2002 - Aktualny numer

NUMER ARCHIWALNY

Na okładce: Na okładce: Jarosław Westermark, pierścionek, bursztyn, złoto, "Amberif 2002".

fot. J. Westermark

W NUMERZE

Ars longa - o twórczości Grażyny i Włodzimierza Stelmaszczyków

W katalogu z 1995 r. wydanym z okazji piętnastolecia legnickich pokazów srebra artystycznego Michał Gradowski nie bez słuszności ubolewa nad ulotnością dokonań polskich złotników skazanych na - jak pisze - kaprysy "żony modnej". Od tamtego czasu nastąpiły pozytywne zmiany, czego dowodem jest choćby czasopismo "Polski Jubiler". Na ukończeniu jest też książkowe wydanie historii polskiego złotnictwa z obszernym działem nowoczesnej biżuterii. W tym samym katalogu Jacek R. Rochacki pisząc "O Grupie UFO" stwierdza, iż na początku lat 70. nie istniała w Polsce możliwość studiowania złotnictwa jako dziedziny sztuki. Informacja ta wymaga sprostowania. W łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP) od lat 60. Lena Kowalewicz prowadziła pracownię biżuterii, w której być może trudno było studiować tajniki jubilerstwa, ale na pewno można było studiować biżuterię jako dziedzinę sztuki. Na początku lat 70. jej studenci pokazywali zaskakujące plastyczne realizacje traktowane jako biżuteria. Tajemnica sukcesu i ocalenia od zapomnienia dokonań złotników tkwi przede wszystkim we wszechstronnym i otwartym kształceniu plastycznym oraz ciągłym indywidualnym rozwoju artystycznym. Uczniem i spadkobiercą ideowym Leny Kowalewicz w Lodzi jest profesor Andrzej Szadkowski, którego dokonania artystyczne - z naciskiem podkreślam - artystyczne - są niekwestionowane i wykraczają daleko poza wąsko pojmowaną biżuterię.
Grażyna i Włodzimierz Stelmaszczykowie, broszka, srebro,miedź, bursztyn, 1990

Grażyna i Włodzimierz Stelmaszczykowie, broszka, srebro,miedź, bursztyn, 1990

Nieco przydługi wstęp potrzebny mi był, aby przypomnieć twórczość innych łódzkich artystów - Grażyny i Włodzimierza Stelmaszczyków, których postawa jest tak charakterystyczna dla przedstawicieli, nie waham się nazwać, łódzkiej szkoły biżuterii. Cechą tego środowiska jest bowiem dojrzałe traktowanie biżuterii jako wypowiedzi artystycznej, a nie tylko zdobniczego rzemiosła podległego modzie, aktualnym trendom czy artystycznym ciekawostkom.
Grażyna i Włodek Stelmaszczykowie są absolwentami PWSSP w Lodzi. Grażyna studiowała m.in. w pracowni Leny Kowalewicz, a dyplom (1974 r.) zrobiła pod kierunkiem znakomitego malarza, prof. Stanisława Fijałkowskiego. Włodek studiował tkaninę, a dyplom (1971 r.) z malarstwa zrobił u wybitnego malarza, prof. Romana Modzelewskiego. Ona zaraz po studiach zajęła się biżuterią, on do 1981 r. był asystentem swojego profesora w pracowni malarstwa. Malował - w 1974 r. w I Ogólnopolskim Konkursie im. J. Spychalskiego w Poznaniu otrzymał pierwszą nagrodę, ex aequo z Tadeuszem Brzozowskim. Jednocześnie tworzył gobeliny. Grażyna i Włodzimież Stelmaszczykowie, broszki, srebro, kamienie półszlachetne, 1988.

Grażyna i Włodzimież Stelmaszczykowie, broszki, srebro, kamienie półszlachetne, 1988.

Był to początek wieloletniej przyjaźni z wybitnym artystą, obdarzonym niezwykłą osobowością, prof. Antonim Starczewskim, odnoszącym międzynarodowe sukcesy w dziedzinie ceramiki, grafiki i tkactwa. Włodek - podobnie jak prof. Starczewski - nurtujące go zagadnienia plastyczne badał w różnych technikach i w różnej skali. Ten wątek realizował w obrazie sztalugowym i w tkaninie. Punktem wyjścia był zawsze prostokąt wyznaczający pole plastycznej wypowiedzi. Dopiero na nim rozgrywał związki pomiędzy formą, kolorem i fakturą. Medialne poszukiwania zadecydowały zapewne o tym, że zainteresował się biżuterią, którą robiła Grażyna, i od 1976 r. tworzyli spółkę autorską. Wykonywane przez nich brosze-obiekty odbiegały od formalnych poszukiwań w dziedzinie biżuterii jako przedmiotu, jako samodzielnego, często wręcz konceptualnego dzieła sztuki, tak charakterystycznego dla lat 80. Biżuteria ta była konsekwencją ich malarskich temperamentów i zainteresowań, a broszka stała się programowym dziełem - małym utworem malarskim. W początkowej fazie kompozycje tych broszek zdradzają cechy myślenia postkonstruktywistycznego. Bliskie są neoplastycyzmowi. Odznaczają się logiczną budową. Wyprowadzony z malarstwa kolor nie jest kolorem drogocennego kamienia, lecz elementem konstrukcji - kompozycji. Najczęściej były to wypolerowane płytki różnobarwnych, ale na małej powierzchni jednolitych w kolorze agatów. Niekiedy kształt tych broszek odbiegał od standardowego prostokąta, wówczas ich krawędzie były wynikiem wewnętrznych napięć kompozycyjnych obrazu. Wraz z kamieniami w kompozycjach tych występują pola wypolerowanego srebra, na których z czasem pojawiają się ekspresyjne, pełne własnej energii znaki, zakłócające doskonałą harmonię. Wprowadzają one element czegoś bardzo osobistego. Włodzimierz Stelmaszczyk, broszka, srebro, żywica, 1990.

Włodzimierz Stelmaszczyk, broszka, srebro, żywica, 1990.

Efekt malarskiej spontaniczności tego działania był bardzo sugestywny, choć w istocie stanowił wynik żmudnej techniki inkrustacji srebra miedzią. Walory tych broszek zostały dostrzeżone i nagrodzone w Legnicy w 1984 r. Z czasem półszlachetne kamienie zostały zastąpione kolorowymi żywicami traktowanymi jako płaski kolor o znaczeniu konstrukcyjnym. Jednak użycie żywicy otworzyło przed Stelmaszczykami nowe możliwości w tworzeniu tych miniaturowych obrazów. Można było używać jej jak farby. Skomplikowaną technikę wypiłowywania w srebrze pól pod inkrustację zastąpili techniką tzw. traconego wosku. Chemiczna obróbka srebra dająca efekt przebarwień i złocenia pozwoliły traktować powierzchnię plakietki jako rzeczywiste podobrazie. Stwarzało to o wiele większą możliwość działania przez rozbudowanie języka wypowiedzi. Ponadto te techniczne innowacje nadawały broszkom walor unikatu, gdyż nie było możliwości mechanicznego ich powielania. Każda broszka-obraz nacechowana jest autorskim gestem, którego ekspresja stanowi zapis konkretnego dnia pracy twórczej. W tym okresie broszki stawały się coraz bliższe, a nawet wręcz tożsame z malarstwem Włodka. Pokazały to wystawy w 1984 r.: w Galerii 86 w Lodzi, w Krakauer Galerie w Norymberdze i Tony Papp Gallery w Nowym Jorku.
Po etapie czysto malarskich rozwiązań powstała seria broszek, w których faktura stała się głównym środkiem wypowiedzi. Jedne z tych broszek cechuje rygor kompozycyjny uporządkowanych jak w akwaforcie wypukłych na płaszczyźnie linii, inne niczym naturalne twory wabią swoją wieloznaczną, biologiczną wręcz strukturą. Tak jednoznaczne traktowanie biżuterii stwarza poważne ograniczenia wyrazowe. Włodzimierz Stelmaszczyk, Podróż, olej, 1993

Włodzimierz Stelmaszczyk, Podróż, olej, 1993

Nie chcąc powielać raz rozwiązanych problemów, a jednocześnie zachowując wierność wobec aktywności twórczej, imperatywu ciągłego rozwoju osobowości, wielu artystów dochodzi do momentu porzucenia opanowanego przez nich i wyeksploatowanego obszaru. W roku 1990 broszką zatytułowaną "Pożegnanie z biżuterią" reprodukowaną w albumie Polska sztuka dekoracyjna Grażyna i Włodzimierz Stelmaszczykowie zakończyli swoją pracę na tym polu. Ale nie odeszli od sztuki. Grażyna zajęła się architekturą wnętrz, a Włodek skoncentrował się na malarstwie sztalugowym i obecnie prowadzi pracownię malarstwa w ASP w Lodzi. Choć ich działalność na polu złotnictwa okazała się tylko etapem w drodze twórczej, to jestem przekonany, iż ich dokonania wpisały się na stałe w dzieje polskiego złotnictwa. Stworzone przez nich małe dzieła trwale będą uzupełniać różne kolekcje sztuki. Włodzimierz Stelmaszczyk, List z wakacji, akryl, olej, 2000

Włodzimierz Stelmaszczyk, List z wakacji, akryl, olej, 2000

Znam domy, w których ich broszki ustawione na miniaturowych sztalugach czy oprawione w specjalny sposób zajmują ważne miejsce obok prac Byczewskiego, Bossa, obrazów Fijałkowskiego, Stażewskiego, grafik, tkanin i rzeźb różnych autorów. Fotografie z archiwum autora

Fatal error: require() [function.require]: Failed opening required '../../config/right.inc' (include_path='.:/usr/multiphp/php5.2/usr/share/php:/home/lib/php5.2:/home/lib/php5.2/pear') in /home/users/pj/public_html/archiwum/jubiler_1-15/index.php on line 46