|
Na ok³adce: Na ok³adce:
Jaros³aw Westermark, pier¶cionek, bursztyn, z³oto, "Amberif 2002".
|
fot. J. Westermark
|
W NUMERZE |
|
|
Nefryt a nefrytoidy |
Do¶æ czêsto na licznie organizowanych
obecnie w kraju i za granic± gie³dach zbieracze i kolekcjonerzy prezentuj± okazy ska³, których kolorystyka,
faktura powierzchni i zwiêz³o¶æ wskazywa³yby jednoznacznie, ¿e jest to nefryt.
Tymczasem w rzeczywisto¶ci s± to
b±d¼ znefrytyzowane serpentynity, b±d¼
te¿ serpentynity w³a¶ciwe. Prawid³owe
okre¶lenie charakteru takiej ska³y nie
jest ani proste, ani bezpo¶rednie. W tym
celu nale¿a³oby wykonaæ kompleks badañ
fazowych, g³ównie mikroskopowych,
rentgenograficznych i chemicznych,
by na ich podstawie móc wypowiedzieæ
siê, czy okazem jest nefryt, czy
raczej nefrytoid. Niemniej tego w³a¶nie
nale¿y oczekiwaæ od kolekcjonerów i zbieraczy
minera³ów, ska³ i skamienia³o¶ci
- koniecznej profesjonalno¶ci popartej
podstawami naukowymi.
Na wstêpie nale¿y wyja¶niæ, czym
z punktu widzenia petrografii, a zatem
i gemmologii, jest sam nefryt. Bior±c pod
uwagê z³o¿ony sk³ad mineralny, odpowied¼
jest prosta - jest to niew±tpliwie
ska³a. Cechuje siê ona na ogó³ ciemnozielonym
zabarwieniem, du¿± zwiêz³o¶ci±, licznymi ró¿nobarwnymi przerostami
lub u¿yleniami, co nadaje jej ciekaw± fakturê, zw³aszcza po wypolerowaniu
powierzchni. Buduj± j± g³ównie amfibole
szeregu tremolit-aktynolit, wystêpuj±ce w skale w ró¿nych proporcjach
ilo¶ciowych. Niekiedy jest to mieszanina
aktynolitu i ferrotremolitu, a niekiedy
prawie sam tremolit. Minera³y te tworz±
bez³adne skupienia wzajemnie przerastaj±cych siê, pogiêtych drobnych w³ókien,
daj±cych strukturê pil¶ni. Ten rodzaj budowy
wewnêtrznej nefrytu decyduje
o jego du¿ej zwiêz³o¶ci i wytrzyma³o¶ci.
Obok wymienionych sk³adników w skale
tej pojawiaj± siê w ¶ladowych ilo¶ciach
równie¿ minera³y z grupy chlorytów,
g³ównie klinochlor. Czêsto tak¿e obserwuje
siê drobne ¿y³ki ubogiego w FeO
jasnego tremolitu m³odszej generacji czy
te¿ ró¿owawe przerosty zoisytowo-diopsydowe.
Obecno¶æ tych minera³ów, które
w zasadniczy sposób wp³ywaj± na kolorystykê
ska³y, jest typowa w³a¶nie dla
nefrytu wystêpuj±cego na Dolnym ¦l±sku w masywie serpentynitowym Jordanowa
¦l±skiego ko³o Sobótki. Jest to
jedyne w Polsce dobrze udokumentowane
wyst±pienie tych ska³; znane ju¿ by³o
w neolicie. Jak podaj± zapiski historyczne,
ludy zamieszkuj±ce okolice ¦lê¿y
i Raduni stosowa³y od³amki serpentynitowe
do wyrobu m.in. siekier, no¿y,
motyk i toporów wojennych. Zapewne
te¿ przy tej okazji wykorzystywano
obecny tam nefryt. Swego czasu kamieñ
ten nale¿a³ do najcenniejszych surowców
mineralnych w Europie.
Ojczyzn± nefrytu s± Chiny, gdzie
dziêki swej piêknej barwie kamieñ ten
od wieków by³ cennym materia³em jubilerskim
i rze¼biarskim. W¶ród klejnotów
znajduj±cych siê w skarbcu pa³acu
cesarskiego w Pekinie za najdoskonalsze
arcydzie³o sztuki jubilerskiej uchodzi
bukiet chryzantem, w którym listki
kwiatów zosta³y wykonane w³a¶nie z jasnozielonego
nefrytu. W wierzeniach
ludowych kamieñ ten uwa¿ano za ¶wiêty.
Stanowi³ równocze¶nie symbol ludzkich
cnót, zw³aszcza piêciu najwa¿niejszych:
mi³osierdzia, skromno¶ci, odwagi,
sprawiedliwo¶ci i m±dro¶ci, oraz
uczciwo¶ci, grzeczno¶ci, czysto¶ci obyczajów,
waleczno¶ci i wierno¶ci. Równie¿
na pó³kuli po³udniowej kamieñ ten
by³ czczony od wieków m.in. przez ludno¶æ
tubylcz± na Nowej Zelandii, gdzie
wyrabiano z niego amulety, kolczyki,
d³uta, groty, strza³y, no¿e i m³otki.
Najbogatszym kontynentem pod
wzglêdem wystêpowania i zasobno¶ci
z³ó¿ nefrytu jest Azja. Z³o¿a nefrytu
znajduj± siê g³ównie w Chinach i na
Syberii. Szczególn± rolê w ich odkryciu
i opisaniu odegrali polscy uczeni,
przede wszystkim K. Bohdanowicz,
A. Czerski, B. Dybowski, L. Jaczewski.
Jak ju¿ wspomniano, nefryt w Jordanowie
¦l±skim, a tak¿e w innych
miejscach ¶wiata wystêpuje w obrêbie
ska³ serpentynitowych. S± to utwory
metamorficzne, powsta³e z przeobra¿enia
pierwotnych ultramafitów i mafitów.
Tym z³o¿onym procesom przemian podlega³y dominuj±ce w nich krzemiany
magnezu i ¿elaza, tj. oliwiny i pirokseny,
daj±c w efekcie nagromadzenia minera³ów serpentynowych (antygoryt, lizardyt,
chryzotyl). Obok reliktów oliwinowych
i piroksenowych w ska³ach
tych przewa¿aj± wiêc produkty serpentynizacji
w postaci wymienionych wy¿ej
minera³ów, ale tak¿e magnetyt, chromit,
wêglany (magnezyt) oraz minera³y
grupy SiO2 (chalcedon, opal).
Serpentynity cechuj± siê najczê¶ciej
barw± zielon± lub zielonawoczarn±, spotyka
siê te¿ odmiany ¿ó³tawe, brunatne,
brunatnoczerwone lub nawet czarne.
Zwykle ich zabarwienie nie jest jednorodne,
czêsto s± plamiste lub prêgowane
(tzw. "wê¿owce", "¿mijowce"),
drobnoplamiste (tzw. serpentynity "b³otne"),
pasiaste. Bogactwa wra¿eñ estetycznych
dostarczaj± tzw. serpentynity
w³ókniste, wzbogacone w azbest chryzotylowy.
S± to ska³y masywne, bardzo twarde,
jednak¿e w stanie ¶wie¿ym daj± siê
³atwo obrabiaæ. Pomimo zewnêtrznego
podobieñstwa niektórych odmian serpentynitów
do nefrytu, s± to odmienne
pod wzglêdem petrograficznym typy
ska³. Ró¿ni je nie tylko sk³ad mineralny,
ale przede wszystkim geneza. Przeprowadzone
przez nas w ostatnich latach
badania dowiod³y, ¿e nefryt z Jordanowa
¦l±skiego jest produktem przeobra¿enia
pierwotnej ska³y diopsydowej,
która intrudowa³a w szczeliny spêkañ
serpentynitów. Ta w³a¶nie iniekcja
magmy pogabrowej, wzbogacona
w parê wodn±, by³a g³ównym czynnikiem
nefrytyzuj±cym ska³ê diopsydow±.
Tym samym wystêpowanie nefrytu pozostaje
w ¶cis³ej zale¿no¶ci z obecno¶ci± ¿y³ magmowych i ich produktów
lotnych, wykorzystuj±cych szczeliny
tektoniczne, wzd³u¿ których odbywa³
siê ruch mas skalnych i magmy. Równie¿
formy gniazdowe i ¿y³owe wystêpowania
nefrytu w strefach silnie zmienionego
dynamicznie serpentynitu
wskazuj± na istotny wp³yw podwy¿szonego
ci¶nienia i temperatury towarzysz±cych powstawaniu ska³y nefrytowej
na powierzchniach tektonicznych przesuniêæ
i wygnieceñ.
W Jordanowie ¦l±skim ko³o Sobótki
napotkaæ mo¿na tak¿e inne ska³y podobne
do nefrytu, zarówno pod wzglêdem
kolorystyki, jak i parametów jako¶ciowych.
S± to produkty przeobra¿eñ
serpentynitów w³a¶ciwych. Zbudowane
s± g³ównie ze spil¶nionego antygorytu.
Ze wzglêdu na charakterystyczny typ
budowy wewnêtrznej, podobnej do nefrytu,
poprawnie ska³y te nale¿y okre¶laæ
mianem nefrytoidów. Obydwa typy
ska³, mimo zewnêtrznego podobieñstwa,
cechuje jednak inny sk³ad mineralny,
jak i nieco odmienna geneza.
Wszystkie omawiane ska³y, tj. nefryt,
serpentynit i nefrytoid, ¶ci¶le ze
sob± wspó³wystêpuj±, jednak bez serpentynitów
nie dosz³oby do powstania
ani nefrytu, ani nefrytoidów. Mo¿na zatem
przypuszczaæ, ¿e w wielu miejscach
¶wiata, gdzie stwierdzono obecno¶æ ska³
serpentynitowych, a w nich gniazda lub
¿y³y nefrytu, mog± wystêpowaæ tak¿e
nefrytoidy, bêd±ce produktami przeobra¿eñ
serpentynitów w³a¶ciwych.
Taki przypadek, jak widaæ, mia³ miejsce
w Jordanowie ¦l±skim, a tak¿e
w okolicach Bajka³u, gdzie równie¿
stwierdzono wystêpowanie znacznych
ilo¶ci nefrytu i nefrytoidów.
* Akademia Górniczo-Hutnicza; Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony ¦rodowiska, Zak³ad Mineralogii, Petrografii i Geochemii.
|
|
Fatal error: require() [function.require]: Failed opening required '../../config/right.inc' (include_path='.:/usr/multiphp/php5.2/usr/share/php:/home/lib/php5.2:/home/lib/php5.2/pear') in /home/users/pj/public_html/archiwum/jubiler_1-15/index.php on line 46
|