Wszystkie te atrybuty obdarzyły złoto mistycznym powabem, którego nie ma żaden współczesny instrument finansowy. Ciągle stanowi ono integralną część społecznego i religijnego obyczaju; wplata się w ważne wydarzenia różnych cykli życia.

Złoto jest również materiałem konstrukcyjnym, który można fantastycznie obrabiać, rozciągać, kuć i dowolnie kształtować. To uczyniło go niezastąpionym surowcem w wielu dziedzinach, a szczególnie w jubilerstwie.

Złoto ma sławną przeszłość i równie fascynującą przyszłość – już nie jako lokata wartości, a jako artystyczne tworzywo. Tracąc koronę w dziedzinie finansów, zyskuje prymat jako materiał XXI wieku.

Ta nowa rola złota widoczna jest szczególnie w przemyśle jubilerskim i w świecie mody. Coraz częściej kupujemy biżuterię nie jako lokatę, a jedynie dla jej cech użytkowych czy artystycznych. Równie często sięgają po złoto projektanci mody. Obecnie tworzy się biżuterię pod potrzeby nowych kolekcji ubrań, łącznie z takimi dodatkami stroju, jak guziki, zapinki, zamki torebek czy okucia kaletnicze. Kolorystyka tych dodatków powinna być dostosowana do ogólnych tendencji mody. 

Od czasów prehistorycznych aż do początków XIX wieku, do wytwarzania ozdób stosowano złoto o barwie żółtej. Naturalnie intensywny kolor i wyróżniający blask nadawał przedmiotom wykonanym z tego metalu szlachetnośći szczególne piękno. Barwa złota nie ulegała zmianie, zmieniała się tylko forma przedmiotów z niego wykonanych. Odkrycie nowych metali szlachetnych i opanowanie technik sporządzania stopów ze złotem pozwoliło na uzyskanie szerokiej gamy kolorystycznej złota – od klasycznie żółtej, przez czerwoną, białą, aż do czarnej. Dzięki nowym technologiom barwienia powierzchni złota, pojawiła się możliwość regulacji barwy i jej odcienia zgodnie z wymogami mody. Zaczęto nadawać barwom złota nazwy handlowe, takie jak Moon Gold, Rosenoble Gold, Platinium Gold, Dream Gold, Ducate Antique Gold, Versailles Gold, Dark Deep Gold, Lemon Gold, Green Gold, American Shade, French Pale, White Gold, Rosso, Chiaro, Pallido, Verde, Hamilton itp.

 

 

 

Czyste, 24-karatowe złoto ma głęboki żółty kolor, a właściwie pomarańczowy odcień żółtego. Stopy złote od 8 do 22 karatów, co odpowiada zawartości złota w stopie 33,3% –91,6%, mogą mieć barwę od zielonej, z zielonym odcieniem żółtego, przez bladożółtą, żółtą, głęboko żółtą, różową, aż po czerwoną. Są też stopy białe, a nawet stopy o niezwykłych barwach, niekojarzących się ze złotem, jak „purpurowe złoto”.

 

Pożądane barwy złota uzyskać można przez:

 

Prawie wszystkie konwencjonalne, kolorowe stopy złota oparte są na połączeniach ze srebrem, miedzią i odpowiednimi dodatkami. Do stopów złotych dodawany jest krzem, cynk, iryd i kobalt, nikiel. Cynk (około 1–2%) polepsza topienie stopu, krzem dodawany jest w celu zwiększenia dokładności w reprodukcji szczegółów. Dodatek metali o niskiej temperaturze topnienia, takich jak cynk, cyna, kadm i ind, umożliwia lutowanie w niższych temperaturach.

Zarówno główne składniki stopowe, jak i metale dodawane w celach poprawy właściwości mechanicznych i technologicznych stopu, wpływają na barwę stopu złota.

 

 

 

Ludzkie oko rozróżnia blisko 3000 odcieni barwy złota. Jest to szczególna właściwość tego metalu, ponieważ świat barw metali jest dość ograniczony. Poza złotem i miedzią, pozostałe metale w swej czystej postaci są koloru białego lub szarego. Złoto jest koloru żółtego, miedź czerwonego. Z teorii mieszania kolorów wynika, że jeżeli do koloru żółtego dodawać będziemy kolor czerwony, to uzyskamy paletę barw od żółtego, poprzez żółty z lekką domieszką różowego, aż po kolor zdecydowanie czerwony. Zjawisko to wykorzystywane jest w tworzeniu stopów złota z miedzią. Dodawanie do złota miedzi powoduje, że uzyskany stop złota ma barwę coraz bardziej czerwoną. Analogicznie, wprowadzanie do złota metali o barwie białej powoduje uzyskiwanie stopów o barwie coraz jaśniejszej żółci i – ostatecznie – uzyskanie białej barwy złota. Możliwości regulacji odcieni barwy złota znacznie zwiększają się, gdy tworzymy stopy złota z większą ilością metali. Ograniczeniem są jedynie wymogi prawa probierczego, określone wymaganą próbą złota.

Do stopu złota 22-karatowego (o zawartości złota 91,6%) możemy dodać maksymalnie 8,4 % innych metali i stąd zakres uzyskiwanych barw od intensywnie żółtej do żółtej z lekkim odcieniem różowego. W złocie 18-karatowym (o zawartości złota 75%) dodatek innych metali może być większy i większe są możliwości regulacji uzyskiwanych barw.

 

 

 

Prócz miedzi, wszystkie inne metale dodawane do stopu złota powodują, że barwa złota przechodzi w stronę jaśniejszych odcieni, aż ostatecznie metal staje się biały. W praktyce, już niewielki dodatek niklu, palladu, platyny pozwala na uzyskanie jasnych barw stopu złota. Uzyskanie analogicznego efektu w przypadku dodatku innych metali wymaga dodania większej ilości składnika stopowego.

Stopy białego złota uzyskuje się dzięki dodatkowi niklu lub palladu, już przy zawartości złota równoważnej 21 karatom. Stopy o takiej samej barwie uzyskuje się, dodając srebro przy niskiej zawartości złota, na poziomie 37,5%, co odpowiada 9 karatom.

 

 

 

Moda na białe kolory złota zwiększyła zapotrzebowanie na handlowe stopy złota białego.

Do niedawna, najbardziej handlowym stopem białego złota był 18-karatowy stop złota z niklem. Stop ten, oprócz niklu, zawiera miedź, srebro, cynk. Dobór proporcji składników stopu decyduje o barwie złota. Przy niskiej zawartości niklu w stopie nie można uzyskać zadowalającej bieli i często biżuteria wykonana z takich stopów jest pokrywana galwanicznie rodem, palladem lub platyną.

 

Niestety, dużo osób jest uczulonych na związki niklu. Kraje Unii Europejskiej wprowadziły ograniczenia w stosunku do wyrobów jubilerskich zawierających nikiel. Dotyczy to szczególnie wyrobów mających bezpośredni kontakt ze skórą człowieka. Dlatego w Europie do obrotu handlowego dopuszczone są wyroby z białego złota zawierającego w swym składzie – zamiast niklu – pallad.

 

Stopy białego złota zawierające pallad są, niestety, droższe od stopów złota z niklem. Dodanie około 10–12% palladu do złota wystarcza do uzyskania barwy białej. Wysoka cena palladu, jak i problemy techniczne z obróbką stopów zawierających pallad, skłoniły wielu wytwórców do stosowania stopów o niższej zawartości palladu. W handlu oferowane są stopy złote z palladem zawierające około 6–8% palladu, srebro, cynk i miedź. W USA dopuszczone są stopy złota z palladem zawierające niewielkie ilości niklu. Stopy z palladem są miękkie i dodatek niklu jest konieczny, aby zwiększyć ich twardości.

 

W Unii Europejskiej intensywnie pracuje się nad uzyskaniem tańszych alternatyw stopu białego złota z palladem. Duże nadzieje wiąże się z wprowadzanymi obecnie do handlu stopami złota z manganem. W najbliższej przyszłości należy się liczyć z zastosowaniem w jubiler-stwie stopów złota z chromem i żelazem. Niestety, stopy tego typu są mniej odporne na zmianę barwy i wymagają dodatkowego zabezpieczenia warstwą galwanicznie nałożonego palladu, rodu lub platyny.

 

 

W poszukiwaniu nowych sposobów barwienia złota i uzyskania barw niemożliwych przy zastosowaniu klasycznej metalurgii, sięgnięto po nowoczesne metody inżynierii materiałowej. Dzięki nowym technikom udało się wytworzyć związki międzymetaliczne złota, umożliwiające nadanie wyrobom biżuteryjnym kolorów takich, jak purpurowy, niebieski czy czarny.

 

Kiedy złoto i aluminium są stapiane w pewnym ustalonym stosunku, tworzą międzymetaliczny związek o wzorze chemicznym AuAl2. Ten związek ma atrakcyjny purpurowy kolor, zawiera 79% złota i, w przybliżeniu, odpowiada złotu 18-karatowemu.

 

Wszystkie międzymetaliczne związki, a także „purpurowe złoto”, są bardzo kruche.

Topienie razem złota i aluminium, by otrzymać „purpurowe złoto”, nie jest łatwe, związek ma punkt topnienia około 1060°C, wyższy niż złoto i aluminium. Purpurowy kolor złota nie ginie nawet wtedy, gdy zawartość aluminium spada do 15%. Złoto przy tej zawartości aluminium jest mniej kruche, jednak intensywność barwy purpurowej maleje.

W chwili obecnej biżuteria z elementami „purpurowego złota” wytwarzana jest za pomocą metod osadzania z fazy gazowej (PVD Physical Vapour Deposition).

 

Niebieski kolor złota uzyskać można, wytwarzając jego związek z indem AuIn2 (o zawartości złota 46%), zaś jasnoniebieski – z galem, AuGa2 (o zawartości złota 58,5%).

Innych możliwości barwienia złota dostarczają współczesne metody inżynierii powierzchni. Przy ich zastosowaniu, możliwe jest nałożenie na powierzchnię wyrobu wykonanego ze złota barwnej warstewki o pożądanym kolorze. Najlepsze rezultaty uzyskuje się w procesach wytworzenia warstwy „czarnego złota”.

 

Do tego celu dostępne są techniki:

Ruten nakłada się w formie głęboko czarnych warstw, które można rozjaśniać aż do ciemnej szarości. Niezwykłe efekty uzyskuje się, stosując różny stopień przygotowania mechanicznego pokrywanej powierzchni, jak i rodzaju metalu, na który taka powłoka jest nakładana. I tak, gdy nałożymy powłokę czarnego rutenu na powierzchnię matową, to otrzymamy jaśniejsze odcienie czerni. W skrajnym przypadku, gdy pokrywany przedmiot jest uprzednio piaskowany, uzyskujemy odcień zbliżony do koloru hartowanej stali. Dlatego, gdy pragniemy uzyskać efekt głębokiej czerni, należy nakładać powłokę rutenu na możliwie najbardziej wypolerowaną powierzchnię.

 

Generalnie, powłoki czarnego rutenu nakładane na wypolerowaną powierzchnię złota dają efekt analogiczny do nałożenia czarnej emalii. W odróżnieniu jednak od znanych emalii, powłoka rutenu jest tak mechanicznie odporna, że nie stwierdzamy mechanicznych uszkodzeń nawet po wieloletnim eksploatowaniu. Powłoka rutenu zabezpiecza również wszelką ornamentykę naniesioną na powierzchni wyrobu jubilerskiego. Powłoka czarnego rutenu jest najbardziej wskazana jako pokrycie dekoracyjne na metalach szlachetnych. Powłoki takie są niezwykle twarde (mikrotwardość do 1200 kG/mm2), odporne na ścieranie, działanie ludzkiego potu i czynników korozji zewnętrznej. Można nałożyć warstwy o grubości do 0,25 mikrometra.

 

Grubsze warstwy „czarnego złota” uzyskuje się osadzając warstwę powierzchniową bezpostaciowego węgla z fazy gazowej z udziałem reakcji chemicznej w warunkach elektrycznego środowiska gazowego (PACVD). Technika ta pozwala na wytworzenie czarnej powłoki o grubości 1–1,5 mm. Warstwa ma wygląd chińskiego lakieru i może być błyszcząca lub matowa, zależnie od podłoża. Pokrycia takie są bardzo twarde (HV1800–2000 kG/mm2).

Warstewkę czarnego tlenku metalu wytworzyć można przez utlenienie w odpowiedniej atmosferze jednego ze składników stopu złota, takich jak kobalt, żelazo lub chrom. Na przykład, stop o składzie: złoto 75% – kobalt 15% – chrom 10% stopu utlenia się w piecu w temperaturze 700–950°C.

Szary kolor można otrzymać przez utlenianie złotego stopu zawierającego 15–20% żelaza.

 

Poszukując nowych barw złota, współcześni jubilerzy coraz częściej sięgają po nowoczesne technologie. Wśród nich poczesne miejsce zajmują techniki inżynierii powierzchni, dzięki którym możemy na powierzchni wyrobów wykonanych przy zastosowaniu klasycznych stopów złota uzyskać nowe barwy, nieznane w dotychczasowej historii sztuki złotniczej.

[ drukuj ]