Parageneza lapis lazuli - flogopit. Sar-e-Sang, Badakhshan, Afganistan

Najbardziej znanym kamieniem afgańskim jest lapis lazuli, skała zbita, drobnoziarnista, w składzie której występują m.in.: haüyn, nosean, lazuryt, sodalit, skapolit, kalcyt, dolomit, diopsyd, forsteryt, flogopit, piryt (Wyart et al., 1981; Bancroft, 1984; Emmett, 1985; Heflik & Natkaniec-Nowak, 2003). Cechuje ją niepowtarzalny koloryt, który zawdzięcza minerałom z grupy sodalitu i rysunek powierzchni, podkreślony wtrąceniami białych węglanów (kalcyt) oraz złocistego pirytu. Górnictwo lapis lazuli na obszarze historycznej Bactrii datuje się na ok. 4.5 tys. lat p.n.e. (Holt, 1993). Znany w świecie m.in. z: Chile (Coquimbo Region), Rosji (ok. Bajkału, Pamir), Turkiestanu, Myanmar, USA, Kanady czy Włoch lapis lazuli nie może rywalizować pod względem walorów dekoracyjnych i parametrów technicznych z kamieniem afgańskim.

Zrosty zielonych turmalinów i kwarcu. Ghursalak, Nangarhar, Afganistan.

Światowe rynki jubilerskie zdobywają już od dłuższego czasu afgańskie beryle, głównie szmaragdy i akwamaryny (Ward, 2001). Szmaragdy z Panjshir Valley stawiane są na równi z najcenniejszymi zielonymi kamieniami kolumbijskimi (z kop. Chivor i Mute) i w przyszłości mogą je zdystansować ze względu na potencjalnie duże zasoby złóż afgańskich (Sabot et al., 2000; Grundmann & Giuliani, 2002). Szmaragdy Panjshir Valley są większe i jakościowo lepsze od pozyskiwanych w sąsiednich rejonach Swat i Gilgit na terenie Pakistanu (Gübelin, 1989). Należą do „o-beryli” z podstawieniami Fe3+ i Mg2+ na pozycjach oktaedrycznych. Są to Cr-szmaragdy, w których stosunek Fe3+/Cr3+ jest wysoki. Znaczące udziały wykazuje również V2O3 (Fijał et al., 2004; Sobczak, 2004; Natkaniec-Nowak, 2007). Pod względem chemicznym są zbliżone do szmaragdów z kop. Muzo (Kolumbia). W przypadku akwamarynów udziały podstawowych tlenków, tj. Al2O3 i BeO, pozwalają zaklasyfikować je do grupy „n-beryli” z ograniczonymi podstawieniami na pozycjach oktaedrycznych i tetraedrycznych. Według Černy’ego (1975, 2002) są to niskoalkaliczne beryle. W porównaniu do innych światowych wystąpień mają zaniżone udziały Fe3+, co wg Chukhrova (1963) jest typowe dla beryli o genezie pegmatytowej. Afgańskie różowe morganity, zaliczone do „t-beryli”, z reguły zawierają podwyższone zawartości jonów alkalicznych i są wybitnie wzbogacone w Cs (Hänni & Krzemnicki, 2003). Są to unikatowe w skali całego globu Cs-beryle, dla których wymienieni autorzy postulowali do IMA nadanie odrębnej nazwy mineralogicznej.
    Do rzadkich a jednocześnie wyjątkowo okazałych należą afgańskie spodumeny (kunzyt, zielony spodumen, nuristanit). Mogą osiągać do 1 m długości i 6 kg wagi. Są prawidłowo wykształcone, o ostrych krawędziach, w przeciwieństwie do kamieni brazylijskich i kalifornijskich (Bariand & Poullen, 1978). Jak się przypuszcza, ich złoża na terenie Afganistanu należą do największych w świecie. Przez niektórych kunzyty badakhshańskie uważane są za najlepsze pod względem czystości i parametrów fizycznych (Mills, 1984). Kolorystycznie są podobne do kamieni kalifornijskich.
   Niebiesko zabarwione spodumeny, tzw. nuristanity, są unikatową odmianą barwną, występującą jedynie w NE części Afganistanu, w prowincji Nuristan (stąd nazwa). Często są to kamienie polichromatyczne (dwu- i trójbarwne), w których strefowość wynika z różnego nasycenia barwy niebieskiej. Należą do wyjątkowych okazów kolekcjonerskich i muzealnych. Światową sławą cieszą się także odmiany barwne i polichromatyczne turmalinów, od wielu wieków eksploatowane na terenie Afganistanu oraz sąsiedniego Pakistanu. Kryształy mają pokrój słupkowy, zwykle z płaskimi zakończeniami, bez charakterystycznej dla turmalinów wielościennej, asymetrycznej piramidy trygonalnej. Na dobrze wykształconych ścianach słupa widoczne jest gęste prążkowanie podłużne, przebiegające równolegle do osi c. W polaryskopie wykazują silny lub wyraźny pleochroizm, w barwach danej odmiany. Szczególnie poszukiwane są tzw. turmaliny „arbuzowe” (ang. „watermelon” tourmaline). W przekroju poprzecznym posiadają charakterystyczny kształt zaokrąglonego trójkąta z 3 głównymi ścianami. Wyraźnie zaznacza się w nich pozioma zonalność w postaci kilku stref wzrostu. Wnętrze jest niejednorodnie zabarwione, z zaznaczającymi się strefami o różnym stopniu nasycenia barwy różowej, z kolei zielona obwódka jest jednorodnie zabarwiona, a jej grubość zmienia się od 5 do 1 mm. Turmalin ten jest przeświecający, lekko zmętniały. Turmaliny afgańskie (elbaity) z regionu Nuristanu (Darre Pech) były przedmiotem badań Leckebuscha (1978) i Dunna (1974) którzy, stwierdzili zależność między zmiennością chemiczną i parametrami optycznymi a barwą danej odmiany.
    Wśród korundów największym zainteresowaniem cieszą się rubiny wydobywane w kopalniach na terenie Badakhshanu (ok. Shignan, Oxus, Gharan) oraz w rejonie Jegdalek-Jalalabad-Gandamak w prowincji Konar (na E od Kabulu), a także towarzyszące im czerwone spinele, zw. rubinami balas (Bowersox et al., 2000). Oba te kamienie występują w tych samych skałach (marmury kalcytowodolomitowe na kontakcie ze skarnami), w bardzo podobnej paragenezie mineralnej. W wielu przypadkach dochodzi do pomyłek, gdyż makroskopowo są one do siebie łudząco podobne, dopiero proste testy z użyciem przyrządów gemmologicznych (np. polaryskopu) pozwalają przeprowadzić właściwą ich identyfikację. Niektóre z wydobywanych rubinów Jegdalek niczym nie ustępuje najcenniejszym kamieniom z Myanmar (Birma). Szafiry w niewielkiej ilości pozyskuje się w rejonie Gandamak.

[ drukuj ]