Strona główna | Linki | Katalog | Ogłoszenia | PTGEM | Subskrybcja | Ustaw startową | Do ulubionych | Poleć znajomym | Zaloguj się   
Galwanotechnika
Konserwacja
Raporty
Trendy
Technologie
Nauka
Technika
Prezentacje

Aktualny numer
Szukaj w serwisie

Kolor w biżuterii i sztuce dekoracyjnej. Tradycja chińska i japońska
Sławomir Safarzyński
Znaczenie koloru w biżuterii i sztuce dekoracyjnej było zawsze ogromne. Używano go nie tylko do „ożywiania” przedmiotu, ale także symbolicznie – w kontekście religijnymi świeckim. Kolor podkreślał aspekty dekoracyjne we wszystkich kulturach. Jednocześnie kolor jest ważnym czynnikiem kontroli procesu tworzenia – używa się go jako wskaźnika zmian materiału i temperatury. Na przykład temperatury żarzenia się i lutowania takich metali jak miedź i srebro są określane przez obserwowanie zmian koloru gorącego obiektu.
Większość procesów związanych z przygotowaniem i wytworzeniem metali wymaga użycia ciepła, czego następstwem jest przemiana powierzchni metali w tlenek. W procesie żarzenia, na przykład miedzi, wytwarzają się tlenki czerwone, brązowe i czarne. Powierzchnia metalu zmienia się także pod wpływem atmosfery, powodującej stopniowe pokrywanie się metalu cienką, nieregularną warstewką. Nieznany jest skład produktów korozji, ale wiadomo, że metale, które były najbardziej odporne na korozyjny wpływ przyrody – były najbardziej wartościowe, a złoto miało szczególną wartość ze względu na swoją „szlachetność”.
 
Nawet jeśli pierwsi metalurgowie uznawali naturalne produkty korozji za utrapienie, nie możemy tego powiedzieć o ich spadkobiercach. Na przykład wyroby pokryte naturalną patyną – na skutek długotrwałego przebywania w ziemi – były kolekcjonowane i badane. Odrodzenie mody na klasycyzm zrodziło dążenie do imitowania naturalnej patyny na wyrobach sprzed wieków i doprowadziło do zainteresowania sztuczną patyną jako końcowym efektem produkcji wyrobów współczesnych.
 
Naszyjnik z amuletnicą - srebro i masa plastyczna
 
Praktycznie niemożliwe jest określenie, czy przedmiot sprzed wieków został umyślnie pokryty patyną. Istnieją barwniki powierzchni, których powstanie w procesie naturalnym jest mało prawdopodobne, a które były używane na obiektach z miedzi i brązu, świadcząc o wczesnym zainteresowaniu pokrywaniem powierzchni w celach dekoracyjnych i ochronnych. Niektóre metalowe przedmioty z regionu Anatolii, np. pochodzące z trzeciego tysiąclecia p.n.e. odlewy z brązu, były częściowo pokryte kontrastującymi obszarami srebrnego wykończenia, które określono jako metaliczny związek z arsenem. Podobne, biało-srebrne wykończenia z tego samego okresu występują na powierzchni miedzianych przedmiotów z Egiptu. Te wykończenia, osiągane za pomocą różnych metod, są uznawane za efekt umyślnych działań wczesnych rzemieślników.
 
Większości patyn wytworzonych chemicznie nie można odróżnić od naturalnych. Patyny te można rozpoznać tylko na wyrobach, których barwniki powierzchniowe są selektywne i składają się z dwóch różnych stopów. Inny rodzaj pokrywania powierzchni – różny od patynowania, chociaż z nim związany – polega na sztucznym wzbogaceniu stopów przez częściowe usunięcie jednego ze składników. Wymaga to użycia substancji chemicznych związanych z kwasami nieorganicznymi, które były w powszechnym użyciu w późniejszym okresie, do chemicznego patynowania miedzi i jej stopów. Chociaż nie oznacza to, że takiego właśnie patynowania dokonywano przed wiekami, sugeruje jednak, że substancje chemiczne używane do pracy z metalami znane już były dawno temu.
 
Obróbkę metali nieżelaznych w Chinach, stosowaną między innymi do wytwarzania naczyń rytualnych brązu, cechuje bogate i kolorowe patynowanie. Umiejętność pracy w brązie, w formie właśnie naczyń rytualnych, pojawia się w Chinach w drugim tysiącleciu p.n.e. Zachowane przykłady stosowania tej technologii pochodzą z czasów dynastii Shang (1523–1028 p.n.e.) i z następującej po niej dynastii Chou (1028–249 p.n.e.). Charakteryzują się one użyciem płaskorzeźb linearnych, które zmieniają się – pod względem uwypukleń – od subtelnych dekoracji linearnych w okresie wczesnej

Medalion Ladach - srebrny, wysadzany turkusami i koralami

dynastii Shang, poprzez ekstremalną wypukłorzeźbę związaną z późną dynastią Shang i wczesną Chou, do stosowania niskiej płaskorzeźby w czasie późnej dynastii Chou. Te linearne płaskorzeźby były wykonywane za pomocą modelowania lub wycinania powierzchni formy odlewniczej. Rysy intaglio z okresu późnego brązu wypełniano często czarnymi lub kolorowymi materiałami bądź inkrustacjami z innych metali lub kamieni półszlachetnych. Uważa się, że w epoce wczesnego brązu używano kontrastu w płaskorzeźbach linearnych wyłącznie dla efektu dekoracyjnego. Zwłaszcza subtelna patyna, którą można zaobserwować na wczesnych wyrobach, jest produktem naturalnym i na wyrobach z brązu pozostawia oryginalny kolor metalu. Większość zachowanych przedmiotów przetrwała tylko dzięki temu, że były one zakopane, a alkaliczne gleby Chin – działając koloryzująco – nie niszczą przedmiotów.
 
Jedna z form sztucznego patynowania, stosowana za panowania dynastii Chou w V wieku p.n.e., była związana z produkcją luster z brązu. Wiele z nich dekorowano w całości lub częściowo bardzo trwałą czarną patyną, której dokładny skład pozostaje nieznany. Wykorzystywany proces wydaje się być związany z selekcyjnym rytowaniem powierzchni, prawdopodobnie mocnymi kwasami, następnie przyciemnianiem za pomocą wcierania związku chemicznego – a na końcu nakładaniem szklistej warstwy.
 
Wiele produktów z brązu, wytworzonych w dawnych Chinach, zostało zniszczony w okresie między X i XIII wiekiem n.e., co doprowadziło do licznych prób kopiowania antycznych wyrobów z brązu. Wielokrotnie wznawiana rozprawa Wang Fu pod tytułem Hsuan Ho Po Ku Tu Lu, traktująca o antycznych wyrobach z brązu i zawierająca liczne ilustracje, była inspiracją dla wielu imitatorów. Sztuczne patynowanie wyrobów z brązu rozpowszechniło się w XII wieku jako przejaw dążenia do odtworzenia utraconego dziedzictwa. Praktyka kopiowania starożytnych wyrobów z brązu była kontynuowana w następnych wiekach, głównie w czasach dynastii Ming, kiedy stworzono wiele wyrobów z brązu wysokiej jakości, z pięknym patynowaniem, jak również w bliższych nam czasach dynastii Ching, zwłaszcza w połowie XIII wieku. Niewiele wiemy o stosowanych procesach, ale na pewno jednym z nich było kontrolowane zakopywanie wyrobów w ziemi oraz traktowanie ich zasadowymi związkami chemicznymi. Jedyny przepis, który znamy, opisuje miksturę składającą się z cynobera, zieleni miedzianej, ałunu i salmiaku. Mikstura ta była stosowana na powierzchni obiektu, który następnie był stopniowo i jednostajnie podgrzewany.
 
Metody obróbki metali wzbogaciły się o nowe techniki w okresie późnej dynastii Chou. W tym czasie rzemieślnicy zaczęli poświęcać więcej uwagi technikom odlewniczym i obróbce powierzchni odlewów. W tym czasie w Chinach po raz pierwszy skroplono rtęć, a metoda pozłacania w ogniu, która prawdopodobnie zrodziła się w Chinach, została przeniesiona do Persji, a następnie do Egiptu i świata kultury romańskiej.
 
Bez wątpienia japońskie tradycje barwienia metali i patynowania należą do najwspanialszych. Metalurgia stosowana w Japonii prawdopodobnie narodziła się w Chinach i Korei, ale jej rozwój w Japonii, w tym stosowanie nieżelaznych stopów opartych na miedzi – zwłaszcza w XV i XVI wieku – zasługuje na podkreślenie. Japończycy od dawnych czasów potrafili wytwarzać arkusze miedzi o bardzo wysokiej jakości, używając do tego celu pieców o prostej konstrukcji. Technika odlewu była niezwykła, ponieważ sztaby były odlewane pod wodą – płócienne worki, zawieszone nad drewnianymi formami odlewniczymi, były zanurzane w gorącej lub wrzącej wodzie. Metalurgiczne uzasadnienie tej metody nie jest jasne, ale proces taki powoduje zmianę czerwonej barwy tlenku na powierzchni metalu, która staje się trwała i odporna na matowienie.
 
Wczesna obróbka metali w Japonii pozostawała pod dużym wpływem buddyzmu. Pojawienie się buddyzmu w Japonii datuje się na rok 552 n.e., kiedy to wizerunki buddyjskie zostały przesłane cesarzowi Japonii przez króla Korei. Stało się to bodźcem do zastosowania metod obróbki metali w szerokiej gamie obiektów religijnych, między innymi posągów Buddy z aureolami, które były tworzone z przebitych i urobionych, ozdobnych arkuszy sharito, lub relikwiarzy i latarni świątynnych. Posągi z brązu, bardzo dużych rozmiarów, były wykonywane w XIII wieku przy użyciu brązu cynowego, łączonego za pomocą lutowania ze stopem cyny i ołowiu. Na rzeźbach tych używana była pozłota rtęciowa, a proces ten Japończycy przejęli prawdopodobnie z Chin, gdzie rtęć była wcześniej dobrze znana.
 
Naszyjnik - srebro i turkus
 
 
 
Wzrastające w Japonii wpływy buddyzmu doprowadziły, przed końcem XV wieku, do zmiany statusu rzemiosła z działalności o drugorzędnym znaczeniu – w sztukę, a szczególnie cenione były wyroby z metali. W XV wieku były to np. wykuwane z metalu tarcze, inkrustowane – w celu osiągnięcia efektu dekoracyjnego – mosiądzem i miedzią. Lata pokoju, które nastąpiły po okresie walk feudalnych w XVI wieku, pozwoliły rozwinąć produkcję bogato zdobionych wyrobów, a szczytem kunsztu było użycie metali nieżelaznych i ich stopów. Powstały nowe rodzaje stopów przeznaczonych do patynowania. W połączeniu ze złotem, srebrem i miedzią uzyskiwano wiele subtelnych i pięknych kontrastów barw. Najczęściej stosowane stopy zawierały – poza miedzią – do 5 proc. złota, a także srebro, dzięki czemu uzyskiwano połyskujący, różowo-czarny odcień. Stop miedzi i srebra o barwie od oliwkowo-brązowego do jasnoszarego uzyskiwano, w zależności od proporcji tworzących go metali, przy bardzo małej domieszce arsenu. Stosowany był również żółty brąz, znany jako sentoku, który po patynowaniu nabierał barwy żółceni chromowej. Nieskomplikowane sylwetki, tworzone na dekoracjach w XV wieku, były stopniowo uzupełniane inkrustacjami z mosiądzu, a bardziej „rzeźbiarskie” podejście do cyzelowania powierzchni zostało wyparte przez styl słynnej i wpływowej rodziny metalurgów Goto. Styl ten preferował nadawanie powierzchni – jako podstawy do płaskorzeźb w złocie – faktury rybiej ikry.
 
Chociaż umiejętności japońskich metalurgów są najczęściej kojarzone z wytwarzaniem mieczy samurajskich, w tym okresie powstało również wiele wyrobów codziennego użytku – palników kadzideł, waz czy figur bożków, smoków i innych fantastycznych stworzeń.
 
Przedmioty na fotografiach pochodzą ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie. Prezentowane były na wystawie „Klejnoty bogów i ludzi. Biżuteria azjatycka ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku”. Zdjęcia zostały udostępnione dzięki uprzejmości pani Barbary Pokorskiej

[ drukuj ]


Źródło wiadomości:




Wydawca    Redakcja    Prenumerata    Reklama    Pomoc    Polityka prywatności    
Wszelkie prawa zastrzeżone.