W konsekwencji tej ustawy, w początkach XIX wieku do Warszawy zaczęli przybywać z zagranicy wykształceni w różnych dziedzinach rzemiosła fachowcy. Wtedy też przyjechali z Francji dwaj bracia Alfons i Józef Fraget – wykwalifikowani platernicy. I chociaż to Alfons w 1824 roku założył pierwszą w Królestwie wytwórnię platerów, to do historii przeszedł Józef – późniejszy jej właściciel. Od niego rozpoczyna się historia warszawskiego platernictwa.

 

 

    Najstarsze wyroby platerowane – platery na miedzi – pochodzą właśnie z jego wytwórni. Dokładną ich definicję

w ogłoszeniu prasowym z 1846 roku podaje sam Józef Fraget: Fabrykaty zaś platerowane wyrabia się z dwóch metali czystych, z których każdy z osobna stanowi metal niezłożony. W wyrobach takowych wierzchnia powłoka jest najczystszym srebrem nierozpuszczalnym, lecz masywną blachę stanowiącym. Z czasem jednak określenie platery objęło również przedmioty wykonane ze stopów (np. mosiądz lub biały metal) i srebrzone upowszechnioną w przemyśle od połowy XIX wieku metodą galwaniczną.

 

 

Cukiernica

 

    Zbiór platerów przechowywany w Muzeum Woli ilustruje szeroki ich asortyment.

Pochodzą one z kilkudziesięciu warszawskich wytwórni działających od połowy XIX wieku do 1939 roku. Przedmioty prezentują rozmaite style i pełnią różnorodne funkcje.

Można tu odnaleźć przybory toaletowe, sakralne, tytoniowe, ekspresy do kawy, samowar, podstawki pod szklanki, patery, lichtarze, tace, kawiornice, dzbanuszki, cukiernice, a nawet widelczyki do raków oraz około 600 sztućców prezentujących bogaty wybór wzorów na trzonkach.

 

 

 

 

Patera

    Z wyrobów korpusowych najstarszy jest świecznik, sygnowany FRAGET/A VARSOVIE DOUBLEE i datowany na lata trzydzieste XIX wieku. Jest on prosty

w formie, wsparty na kwadratowej plincie, dekorowany lancetowatymi liśćmi. Stylistycznie przypomina starsze, srebrne świeczniki. Nie jest to precedens, bowiem platernicy wielokrotnie czerpali z wcześniejszych form wyrobów złotniczych. Jak chociażby Ferdynand Rostafiński, którego cukiernica wykonana

z białego metalu – neusilbra – nawiązuje w formie i dekoracji do srebrnych cukiernic pochodzących z pracowni znanych złotników warszawskich, Karola Lilpopa czy Ludwika Nasta. Dziewiętnastowieczny rodowód zdradzają pukle i perełki zdobiące m.in. owalną paterę,

tackę pod nożyce do objaśniania świec oraz niektóre lichtarze.

    Przełom wieków prezentują dwie patery z firmy Frageta: jedna z rysunkiem kwiatu irysa w lustrze czary, druga z czaszą podtrzymywaną przez pełnoplastyczne główki irysa, z fantazyjnie zagiętymi łodygami wychodzącymi z trzonu. Klasycznym przykładem secesji jest też norblinowska podstawka pod szklankę dekorowana dwoma ważkami nad kielichami nenufarów. Inspirację kwiatami nenufaru i liśćmi powoju czy motywami z mitycznego świata wodnego można też odnaleźć w dekoracji podstawek pod szklanki z firmy Plewkiewicza. Postać kobiety w powłóczystej szacie dekoruje popielniczkę, z mało popularnego warsztatu Józefa Chylińskiego. Popielniczka służyła jako gadżet reklamowy wykonany przed około osiemdziesięciu laty dla browaru warszawskiego Haberbusch&Schiele.

 

    Może nie tak wdzięczne w opisie jak wyroby secesyjne, ale za to wyróżniające się elegancką formą i prostotą

są przedmioty utrzymane w stylu art déco. Właśnie taki charakter prezentuje stożkowata gładka misa oraz pudełko

na cygara w formie półcylindra z fabryki Braci Henneberg. W podobnej stylistyce utrzymany jest walcowaty stojak

na papierosy z firmy Romana Plewkiewicza, w którym przykrywa stanowi replikę dolnej części i spełnia funkcję popielniczki. Minimalizm we wzornictwie prezentuje uchwyt w postaci dwóch obręczy połączonych uchem, wyprodukowany w fabryce Norblina.

 

 

Toaletka

    Jednak ozdobą kolekcji jest trójskrzydłowa eklektyczna toaletka, z oryginalnym 

 kryształowym szkłem. Wykonana jest z brytannii – stopu cyny, antymonu, miedzi

 i ołowiu, metalu opracowanego w firmie Plewkiewicza. Z toaletką konkuruje

 pochodzący z przełomu XIX i XX wieku ekspres do kawy Frageta, zasługujący

 na uwagę chociażby z tego powodu, że bez zarzutu (według relacji

 właściciela) sprawował swoją funkcję aż do momentu, kiedy stał się obiektem

 muzealnym. Dowodzi to niezwykłej jego trwałości i nie byłoby wielkiej przesady,

 gdyby Fraget na swoje wyroby dawał stuletnią gwarancję. Tyle lat bowiem minęło

 od czasu, kiedy został wyprodukowany.

 

 

 

 

 

 

Autorka jest kustoszem Muzeum Woli w Warszawie.

 

[ drukuj ]