Do opisanych i nazwanych w 1896 r. przez Klebsa żywic należy cedaryt z od nazwy Cedar Lake w Kanadzie. Klebs nie wziął pod uwagę, że cedaryt wcześniej (Harrington 1891) został nazwany czemawinitem od nazwy zamieszkuącego te rejony plemienia Indian. Nazwa ta bardzo długo była używana przy opisach złóż. W latach 1895-1937 zebrano tonę tej żywicy, z której część została sprzedana do produkcji lakieru (Poinar 1992).

Cedaryt w rejonie jeziora Cedar znajdował się na wtórnym złożu, przeniesiony rzeką Saskatchewan płynącą przez lignitowe warstwy Alberty i południowego Saskatchewan (kampan: 70-80 milionów lat temu).

Bursztyn wyrzucany przez fale wraz z organicznym detrytusem i fragmentami węgla był znajdowany na plażach jeziora. Niestety wybudowanie tamy spowodowało zalanie bursztynowych plaż i obszarów okalających. Powiększone jezioro ponownie przepłukuje swe dno i wynosi bursztyn na plaże, gdzie można jeszcze znaleźć bryłki żywicy.

Duża kolekcja F. Carpentera z 1930 r., licząca "kilka milionów kawałków", znajduje się w Muzeum Zoologii Porównawczej Uniwersytetu Harwarda.
Badania amerykańskich żywic kopalnych znajdowanych w różnych miejscach prowadzone w Muzeum Ziemi metodą spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni w wielu przypadkach pozwoliły zidentyfikować cedaryt. Były to ostatnio opisane: (1) żywica kopalna z Wyoming (Kosmowska-Ceranowicz i in. 2001), (2) z wybrzeża jeziora Grassy w południowej Albercie (Zobel 1999) oraz (3) prezentowana niżej żywica z Kansas zwana jelinitem.

Krucha żółtoczerwonawa żywica z Wyoming została znaleziona w 1996 r. w zwięzłych, bezwapnistych, szarych iłach górnokredowej formacji Lance (górny mastrycht) w Hanson Ranch w New Castle.

Krzywe wymienionych żywic można porównać z krzywymi wielu przebadanych już żywic kopalnych nie tylko z obszaru Ameryki, ale również z Azji i Europy (Kosmowska-Ceranowicz 1999). Do grupy tej należą przede wszystkim żywice kopalne z osadów kredowych.

Kanadyjski bursztyn (cedaryt) badany był metodą spektroskopii w podczerwieni już w 1965 r. przez Langenheim i Becka (1968) i na podstawie podobieństwa krzywych do żywicy Agathis australis jego drzewo macierzyste przypisano do Araucariaceae. Niestety badania botaniczne dotychczas nie potwierdzi ły tego wniosku.

Cedaryt nie nadaje się wprawdzie do obróbki, ale w niektórych rejonach obfituje w inkluzje organiczne i budzi ogromne zainteresowanie wśród entomologów i kolekcjonerów.

fot. L. Dwornik

Bryłki Jelinitu z Ellsworth County w Kansans - fot. S. Aber      Występowanie bursztynu nazwanego jelinitem stwierdzono w obrębie fizjograficznej prowincji Smoky Hills w Kansas. Buddhue znalezioną przez George`a Jelinka żywicę początkowo nazwał kansasytem, ale jeszcze w tym samym roku 1938 zmienił tę nazwę na jelinit od nazwiska znalazcy (Buddhue 1938a, b).

Prowincja Smoky Hills to faliste pagórki zbudowane z piaskowców i wapieni, osadzonych w morskim albo przybrzeżnym środowisku morza kredowego, które rozprzestrzeniało się na znacznym obszarze.

Kopalną żywicę z Kansas datuje się na mezozoik, dokładniej na kredę, a jej związek z drzewem należącym do araukarii zidentyfikowany został już przez G.F. Becka (Buddhue 1938b). Całkowita miąższość osadów kredowych w Kansas wynosi około 1000 m. Łupki są podstawowym typem skały, pojawiają się również piaskowce i wapienie. Kolekcja bursztynu z Kansas notowana w literaturze pochodzi z Ellsworth County. Jelinek opisał znalezisko żywicy pośrodku 65-metrowego odsłonięcia, w podstawie wysokiego klifu zbudowanego z łupków i piaskowców w brzegu rzeki Smoky Hill. Podłoże składa się z "warstwy miękkich iłów zabarwionych siarką, graniczących z dwiema cienkimi warstwami lignitów", które miały około 10 cm każda, i ku dołowi ich miąższość zwiększała się do 30 cm (Langenheim i in. 1965).

Jelinit był kolekcjonowany przez około 20 lat, począwszy od 1930 r. Opisane odsłonięcie rozciągało się wzdłuż meandrującej rzeki. Rzeka została niestety spiętrzona w celu utworzenia zbiornika retencyjnego, służącego również celom rekreacyjnym. Budowa tamy dla zbiornika Kanopolis rozpoczęła się w 1948 r., a naturalne odsłonięcie uległo zatopieniu z początkiem roku 1950. Chociaż miejsce to jest niedostępne, bursztyn znajduje się jeszcze, choć rzadko, w różnych miejscach na tym terenie (wiadomość ustna z 7 stycznia 2001 r.).

Przypuszcza się (Langenheim i in. 1965), że żywica występuje w osadach należących do dolnokredowej formacji Kiova albo Dakota. Lignity, kopalne liście i zlignityzowane fragmenty drewna we wkładkach ilastych Terra Cotta i iłach Janssena, które wchodzą w skład formacji Dakota, mogą wskazywać, że żywice kopalne były prawdopodobnie redeponowane z łupków Kiova. Łupki te i iły były odsłonięte na poziomie rzeki, iły Terra Cotta ponad 15 m wyżej, a iły Janssena jeszcze wyżej w tej sekwencji.

Odsłonięcie piaskowców na linii brzegowej obecnego jeziora zostało zinterpretowane jako morski wał w górnej części formacji Kiova albo jako piaskowce rzeczne osadzone w dolnej części formacji Dakota.

Środowisko osadzania bursztynonośnej warstwy mogłoby znajdować się blisko brzegu nadbrzeżnych lagun i estuariów poza barierą wysp. Skały Kiova osadzały się w późnym albie. Formacja Dakota wskazuje na granicę alb/cenoman, zaznaczając już regresywną fazę sedymentacji. Zawiera skały i współwystępujący materiał wapienny, który stanowi resztki osadów deltowych.

Właściwości
Bursztyn z Kansas jest rzadką, atrakcyjną żywicą. Jelinit jest wyjątkowo kruchy i dlatego nie nadaje się do wyrobu biżuterii. Przełam ma muszlowy, twardość w skali Mohsa 3. Gęstość bliska 1,05, a fluorescencja piękna, niebieskozielona. Pali się kopcącym płomieniem i wydziela mocny żywiczny zapach. Eter działa na powierzchnię i nieco ją rozpuszcza. Żywica jest obojętna na kwas azotowy, kwas octowy, rozcieńczony wodorotlenek potasowy, 28% wodorotlenek amonowy i aceton; w zimnym chloroformie rozpuszcza się 38% wagowych. Roztwór żywicy przypomina brunatny olej, który daje słaby odczyn w próbie na kwas bursztynowy.

Buddhue (1938a) opisuje jelinit w kilku odcieniach żółtej i brunatnej barwy, pasiasty i smużysty oraz inny typ ciemnobrunatny i przezroczysty. Schoewe (1942) opisał bursztyn z Kansas jako jasny beżowy, koloru cukierka toffi, z odcieniami brązu i wosku, pasiasty, podobny do agatu, z muszlowym przełamem. Waggoner (1996) opisał jelinit jako "żółty do ciemnobrunatnego, czasem lekko pasiasty, nieprzezroczysty, często tłusty w teksturze i zupełnie kruchy".

Okazy badane przez autorki mają kilka odcieni żółci, są przeświecające do nieprzezroczystych i wykazują pasiastość podobną do agatu, a spośród innych żywic kopalnych - do walchowitu. Niektóre okazy są pokryte cienką szarą zwietrzałą warstwą. Odznaczają się często tłustym połyskiem.
Wyniki badań w podczerwieni wskazują, że jelinit należy do grupy cedarytu. Jego regionalna nazwa jest już zadomowiona w literaturze, podobnie jak inne nazwy regionalne, np. birmit.

Mikroinkluzje
W jelinicie znaleziono: pyłek iglastych, włókienkowate bakterie, amebę, jednokomórkowe organizmy i inne o nieokreślonej pozycji systematycznej. Bakterie, całkowicie zamknięte w żywicy, są morfologicznie podobne do żyjącego rodzaju Leptothrix, a ameba jest podobna do współczesnych Pontigulasia i Nebela. Ameba podobna do rodzaju Nebela jest zdaniem odkrywcy (Waggoner 1996) najstarszym znanym świadectwem pojawienia się tego rodzaju. Autor rozpatrywał paleośrodowisko, bazując na zespole mikroskamieniałości, jako wodne i tylko umiarkowanie wzbogacone w żelazo i inne minerały. Waggoner uważał, że brak drobin gleby i szczątków roślin eliminuje glebę albo ściółkę jako środowisko gromadzenia się żywicy 1 (paleo-habitus). Sugerowano, że "wodne mikroskamieniałości w bursztynie wskazują, iż żywica płynęła z bagiennych drzew' 2 . Tenże autor wnioskuje, że zespół mikrofosylny z bursztynu z Kansas jest porównywalny z triasowym bursztynem z Bawarii zwanym schlierzeeritem 3 i z cenomańskim bursztynem z północno-zachodniej Francji.